KAZI-YÜKLEME ARAÇLARINDA YARARLI YÜK KAVRAMI VE VARILASI YÜKÜN ÖNEMİ
Admin 11:3624 Ocak 2024
Yükleme birimi kepçesi yararlı yükü önemi ve tanımı ile ulaşılası kepçe yükü kavramı tartışılmıştır. Gerek yükleme biriminin kepçesinde taşıdığı yararlı yük ağırlığının bilinmesi, sürekli ölçülüp izlenmesi olağanüstü önemlidir. Çünkü bu, ne kadar malzeme kazıp taşıdığımızın doğrudan göstergesidir. Bir başka deyişle yerkazı filomuzun ve operatörlerin, delme-patlatma işlemlerinin sonuçta da ocağın başarımının göstergesidir. Dr. Metin ÖZDOĞAN / İdeal Makine Danışmanlık Ltd. Şti, Ankara Hakkı ÖZDOĞAN / İdeal Makine Danışmanlık Ltd. Şti, Ankara
Yükleme birimi kepçesi yararlı yükü önemi ve tanımı ile ulaşılası kepçe yükü kavramı tartışılmıştır. Gerek yükleme biriminin kepçesinde taşıdığı yararlı yük ağırlığının bilinmesi, sürekli ölçülüp izlenmesi olağanüstü önemlidir. Çünkü bu, ne kadar malzeme kazıp taşıdığımızın doğrudan göstergesidir. Bir başka deyişle yerkazı filomuzun ve operatörlerin, delme-patlatma işlemlerinin sonuçta da ocağın başarımının göstergesidir. Ulaşılası (hedef) yararlı yükü etkileyen değiştirgenler, ulaşılası yükten sapmaların kazı-yükleme, taşıma araçlarının işletme, bakım-onarım, yedek parça giderlerine, yerkazı maliyetlerine etkisi incelenmiş ve tartışılmıştır. Ulaşılası yükü tutturmanın en iyi yollarından biri yükleme biriminin yararlı yük izleme aygıtı ile donatmaktır. Şayet koşullar yükleme ya da taşıma biriminden birine yük ölçme ve izleme sistemleri takılmasına izin veriyorsa, öncelik yükleme biriminin olmalıdır.
Yükleme biriminde bir kepçe dolusu kayacın ölçülmüş gerçek ağırlığına yararlı yük (payload) ya da para kazandırıcı yük denir. Taşıma biriminde ise kaya-taşıtının teknesini doldurmuş bulunan ölçülmüş gerçek kaya yüküne kaya-taşıtının yararlı yükü adı verilir. Ancak, kepçe ve tekne içindeki kaya malzemenin ölçülen ağırlığının, yapımcı firma tarafından bu araçların teknik sınırlarına göre önerilen ulaşılası yük ağırlığından sapma yüzdesi önemlidir. Genellikle, yükleme aracının üç kepçede taşıma birimini doldurması; üç kepçede ulaşılası yüküne ulaşması beklenir. Ancak, uygulamada üç kepçede dolduruş, her zaman olası olmayıp dört kepçe de kabul edilebilir. Taşıma birimi teknesinin üç kepçeden daha az sayıda dolması önerilmez. Bu durumda kepçe yükü çok ağır olacağından kaya taşıtının teknesine ve çatkısına sarsıcı yük geleceği için kaya-taşıtını zedeleyebilir. Birinci kepçe taşıma birimi teknesinde yastık görevi görmelidir.
Yapımcı firma tarafından önerilen kepçe/tekne yük kapasitesine ulaşılası yük denilir. Ulaşılası yük aşılırsa kepçe ya da taşıt aşırı yüklenmiş olur ki bu da her iki araç için de iyi değildir. Kepçenin ya da teknenin önerilen yükten az yüklenmesi de istenmez, çünkü bu durumda araç düşük kapasitede çalıştırılmış olur. Kepçe doluş çarpanının (kepçe dolma faktörü), kayaç iriliğine, operatör becerisine bağlı olarak değişmesi nedeniyle her zaman yükleyicinin ve kaya-taşıtının ulaşılası yükü tutturulamaz. Ulaşılası yükten sapma, ± %5 aralığında tutulmaya çalışılmalıdır (Paterson ve Özdoğan, 2001). 1. Kepçe İçindeki Yükü Etkileyen Öğeler Kepçe içindeki yararlı yükün ana öğeleri şöyle sıralanıp tanımlanabilir: 1.1. Yerkazı/Yükleme Aracının Tasarım İle İlgili Özelliklerinin Kepçe İçindeki Yüke Etkileri Tasarımla ilgili yapımcının belirttiği özellikler kaldırılabilen kepçe yükü, yararlı yük, kepçe ağırlığı gibi değişkenlerdir. Bu değişkenler, en uygun üretkenlik ve maliyet için, yapımcı firma tarafından yerkazı/yükleme aracının yapısal, mekanik ve elektriksel özellikleri göz önüne alınarak belirlenir (Anon a, 2010). 1.2. Maden Ocağı Tasarımı ve Kayaç (malzeme) Kaynaklı Öğelerin Kepçe İçindeki Yüke Etkisi Yükleme birimi kepçesi yükünü etkileyen öğeler: Kayaç kabarış çarpanı, kayaç birim ağırlığı, kepçe doluş çarpanı, kayaç parçalanışı, parça boyut dağılımı, basamak yüksekliği, kepçe iriliği ve biçimi (kepçe tasarımı), öteki kayaç özellikleri, malzeme yığın durasılık açısı, kayacın kepçeye akış ve dolum özellikleri, operatör deneyimi ve becerisi, kepçe iriliği ile taşıma birimi iriliği uyumu gibi etkenler kepçe içindeki yararlı yük ağırlığını etkiler. 1.3. Kepçe İçindeki Önerilen Varılası Yükün, Yükleme Birimine Etkileri Kepçe içindeki yükün, yerkazı makinasına etkileri: Kepçe içindeki yükün, gerek elektrikli küreğimsi yerkazı araçlarının ve gerekse hidrolik küreğimsi kazıcıların döndürüş, kaldırış, saplanış, itiş-çekiş dizgelerinin düzgün çalışmasını etkiler. Kazı-yükleme aracı bileşenlerinin ömrüne etkisi; Kazı-yükleme aracının yaşam boyu bakım-onarım giderleri, bileşenler ve ana makinaya verilen garantiyi, yapımcı ile maden işletmesi arasında yapılan bakım-onarım sözleşmeleri bedellerini etkiler (Anon a, 2010). Kuşkusuz, kepçe yükü kaya taşıtı teknesindeki yararlı yükü de etkiler,. Bu etkileri, kaya taşıtı bileşenlerine etkisi (motor, şasi, aktarma organları, dişli kutuları), yakıt tüketimine etkisi, lastik ömrüne etkisi, bakım-onarım giderlerine etkisi, yol bakımına etkisi diye dizelenebilir.
Dosya